Południowe Podlasie jest doskonałym terenem do rozwoju turystyki pieszej, rowerowej, wodnej i konnej. Jest też miejscem gdzie przez kilka wieków żyło obok siebie kilka narodów o różnych religiach, którzy ukształtowali kulturowy krajobraz. W wielu osadach zarysowują się stare świątynie różnych obrządków. Najstarsze zachowane budowle drewniane pochodzą z XVII wieku i są związane z kościołem unickim, natomiast budynki mieszkalne na wsi reprezentują obiekty z końca XIX i pierwszej połowy XX wieku.

 

 

Zabytkowe drewniane kościoły, unikatowe cerkwie, kolorowe kapliczki i smukłe dzwonnice urozmaicają nadbużański krajobraz o każdej porze roku.

 

  W tej witrynie przedstawiamy Państwu sześć wyróżniających się drewnianych obiektów zlokalizowanych w okolicy Białej Podlaskiej i w samym mieście, o których opowiadają ludzie z pasją, na co dzień zajmujący się tymi zabytkami. Mamy nadzieję, że znalezione tutaj informacje będą cenne podczas planowania wycieczek po Południowym Podlasiu. Na szczególną uwagę zasługuje „Perła Podlasia” – Kościół w Ortelu Królewskim, dawna cerkiew unica o konstrukcji zrębowej.

 

  W XVII wieku nastąpił okres świetności budownictwa unickiego. Cerkwie budowano głównie na wzniesieniach w pobliżu wsi, a także w oddaleniu, które zabezpieczało przed pożarami. Wokół cerkwi sadzono drzewa i lokalizowano przycerkiewne cmentarze. Układ przestrzenny cerkwi wynikał z określonych przez liturgię funkcji wewnętrznych. Składał się z trzech części symbolizujących Trójcę Świętą. Prezbiterium z ołtarzem przeznaczonym dla duchownych, nawy zarezerwowane pierwotnie dla mężczyzn oraz „babińca”, w którym się zbierały wyłącznie kobiety. Istniała także grupa cerkwi jednonawowych np. cerkiew w Kostomłotach i w Ciciborze.

 

  Zjawiskiem oryginalnym i charakterystycznym dla tego regionu jest wieża-dzwonnica nad „babińcem”. W późniejszym czasie znaczenie babińca praktycznie zanikło, pojawiły się klasyczne zakrystie oraz podział wnętrza na nawy. Rozwój budownictwa unickiego posiadał dwie koncepcje : „typ bialski” ( Ortel Królewski) i „typ radzyński” (cerkiew w Horodyszczu).

 

  Od końca XIX wieku świątyniom towarzyszyły dzwonnice, stając się nieodłącznym elementem zespołów sakralnych. Typ powszechnie stosowany już od XVIII wieku posiadał dwukondygnacyjną konstrukcję często w skromnej bryle, przy czym kondygnacje różniły się obwodem

i wysokością. Węższą i często także wyższą kondygnację górną kryły dachy stożkowe, dolną jednospadowe daszki okapowe. Kondygnację dolną wznoszono w konstrukcji wieńcowej, górną w konstrukcji słupowo-ramowej, szalowanej z zewnątrz.

 

  Krajobraz Południowego Podlasia urozmaicają także przydrożne kapliczki budowane od czasów najdawniejszych „w intencji” lub „aby wskazywały drogę”. Tworzone niepoprawna ręką ludowego katolickiego, unickiego i prawosławnego cieśli, wzrosły w naturalny i kulturowy krajobraz stając się jego niezbywalną częścią. Wzbogacone drewnianymi figurami świętych, obrosłe legendami stanowią niezwykłą materialną i niematerialną wartość. Charakteryzują się jedno-przestrzennością, występowaniem portyków, ganków i „podcieni”, różnorodnością otworów okiennych i drzwiowych, zróżnicowaniem dachów i szalunków. Przykładem są dwie kaplice prawosławne w Jabłecznej.

 

  Przemieszczając się po wspomnianym terenie spotykamy także młyny wietrzne, które wraz ze wzrostem zamożności warstwy chłopskiej stały się nierozłącznym elementem wsi podlaskiej. Najbardziej powszechnym był wiatrak zwany koźlakiem. Wiatraki podlaskie nie stanowią odrębnego typu konstrukcyjnego ani architektonicznego, cechuje je pokrewieństwo z obiektami tego typu występującymi w innych częściach Polski. Cechą świadczącą o lokalnej tradycji jest dominujące stosowanie elementów drewnianych w konstrukcji napędu.

 

Źródło: „Drewniana Architektura północnej części Euroregionu Bug” J. Maraśkiewicz, A. Baszkow, Bialskopodlaskie Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego, Biała Podlaska 2006.